του Κωνσταντίνου Αντζουλάτου, επιμέλεια Ευάγγελος Λούρης
Το παρόν άρθρο αυτό βασίστηκε στο άρθρο της Δρ. Clare Hussey, “What do we really know about the shipment of clothing?” (περιοδικό Textiles, Issue No.2, 2011, p.14-16). Στο άρθρο γίνεται μια προσπαθεία κατανόησης του σημερινού παγκόσμιου συστήματος μεταφοράς ενδυμάτων, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες της μεταφοράς ενδυμάτων, το παγκόσμιο σύστημα εφοδιαστικών αλυσίδων, τους παράγοντες που επιδρούν στις διαδρομές τροφοδοσίας, και τέλος τις γνώμες προσώπων που δραστηριοποιούνται στον κλάδο.
Το παγκόσμια εφοδιαστικό σύστημα Ένδυσης (Global clothing supply system)
Το παγκόσμιο σύστημα μεταφοράς κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων είναι ένα πολύπλοκο σύστημα που αποτελείται από αλυσίδες εφοδιασμού. Οι αλυσίδες εφοδιασμού αναπτύσσονται μεταξύ διαφορετικών γεωγραφικών τοποθεσιών, για τη μεταφορά πρώτων υλών, αξεσουάρ, ημιέτοιμων ενδύματων προς μεταποίηση, και έτοιμων ενδυμάτων προς λιανική πώληση. Στην σύγχρονη εποχή το επιχειρηματικό μοντέλο της γρήγορης μόδας (fast fashion business model) οδήγησε στην δημιουργία ενδυμάτων και προϊόντων μόδας που πωλούνται γρήγορα και σε χαμηλό κόστος. Στο σύγχρονο αυτό επιχειρηματικό μοντέλο, η αποτελεσματική λειτουργία των εφοδιαστικών αλυσίδων αποτελεί κρίσιμο παράγοντα. Η ταχύτητα πώλησης και το χαμηλό κόστος των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων τα κατατάσσουν στο προφίλ των «ταχέως κινούμενων καταναλωτικών αγαθών» (fast moving consumer goods).
Σήμερα, όλο και περισσότεροι κατασκευαστές επιδιώκουν προγραμματισμό των παραγγελιών λαμβάνοντας υπόψη το χρονικό διάστημα 3 – 4 εβδομάδων που απαιτείται συνήθως για τη μεταφορά των προϊόντων μέσω θαλάσσης, ενώ αποφεύγουν με κάθε τρόπο τη μεταφορά μέσω αέρα. Οι εταιρίες εφαρμόζουν συστήματα διαχείρισης δεδομένων παραγωγής (product data management system) με σκοπό την παρακολούθηση των προϊόντων σε όλα τα στάδια, από την παραλαβή πρώτων υλών μέχρι την διανομή των τελικών προϊόντων στους πελάτες. Η παγκόσμια ανάπτυξη του διαδικτύου και των τεχνολογιών πληροφορικής δίνει τη δυνατότητα πρόσβασης εμπόρων και κατασκευαστών σε «συνεργατικά» συστήματα διαχείρισης δεδομένων, επιτρέποντας την εύκολη παρακολούθηση της εξέλιξης κάθε παραγγελίας. Ως εκ τούτου, τα συστήματα αυτά βοηθούν στη διασφάλιση τήρησης χρονοδιαγραμμάτων και στην έγκαιρη λήψη αποφάσεων σχετικά με παραγγελίες που έχουν καθυστερήσει σε κάποιο ενδιάμεσο στάδιο.
Ο κίνδυνος από φυσικά φαινόμενα
Ο τομέας του ενδύματος απαρτίζεται από πολύπλοκες παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες, οι οποίες έχουν σα στόχο τη μεταφορά αγαθών από χώρες χαμηλού εργατικού κόστους και φθηνής παραγωγής, στα σημεία λιανικής πώλησης σε όλον τον κόσμο. Η πολυπλοκότητα του δικτύου και το μεγάλο πλήθος των εμπλεκόμενων, που εμφανίζει μια πρωτοφανή παγκόσμια διασπορά –με τις ιδιαιτερότητες και τις αδυναμίες του κάθε κόμβου-, καθιστά το παγκόσμιο σύστημα μεταφοράς ευαίσθητο σε κινδύνους δυσλειτουργίας.
Όταν μελετούμε την παγκόσμια μεταφορά κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων θα πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη μας την πιθανότητα επίδρασης ακραίων φυσικών φαινομένων ή καταστροφών. Οι εφοδιαστικές αλυσίδες μπορεί να επηρεαστούν δραματικά από τη μη έγκαιρη παράδοση φορτίων ημιέτοιμων ενδυμάτων ή τελικών προϊόντων σε κάποιο κόμβο τους. Η ιδέα του συγκεκριμένου άρθρου δημιουργήθηκε από την είδηση της πρωτοφανούς επίδρασης που είχε στο παγκόσμιο εμπόριο η ηφαιστειακή τέφρα από την έκρηξη του ηφαιστείου Eyjafjallajokull στην Ισλανδία τον Απρίλιο 2010. Το σύννεφο της ηφαιστειακής τέφρας οδήγησε το παγκόσμιο σύστημα αερομεταφοράς σε παράλυση. Πολλά ευρωπαϊκά αεροδρόμια έκλεισαν για 6 μέρες, εμποδίζοντας εκατομμύρια επιβάτες και εμπορεύματα να ταξιδέψουν. Ένα άλλο γεγονός που συνέβη πρόσφατα κι επηρέασε το παγκόσμιο σύστημα μεταφοράς, ήταν ο καταστροφικός σεισμός της Ιαπωνίας τον Μάρτιο του 2011, ο οποίος επηρέασε τόσο τις θαλάσσιες όσο και τις εναέριες μεταφορές. Ενώ γραφόταν το άρθρο της Δρ. Clare Hussey, ένα νέο σύννεφο τέφρας έπληξε τις μεταφορές, αυτή τη φορά από την έκρηξη του ηφαιστείου Grimsvont που βρίσκεται επίσης στην Ισλανδία. Στα ΜΜΕ δώθηκε ιδιαίτερη έμφαση στο πόσο σπάνιο είναι να λάβουν χώρα δύο εκρήξεις ηφαιστείων με τέτοια χρονική εγγύτητα.
Οι οικονομικές επιπτώσεις ήταν τεράστιες τόσο στα έσοδα των επιχειρήσεων όσο και στις εθνικές οικονομίες ολόκληρων κρατών. Όταν το 2010 η Μεγάλη Βρετανία είχε σκεπαστεί από τα σύννεφα ηφαιστιακού καπνού, η εφημερίδα Telegraphs έγραφε ότι το λιανικό εμπόριο ενδυμάτων εμφάνιζε σοβαρά προβλήματα καθώς πολλά προϊόντα έμεναν καθηλωμένα στους τόπους αποστολής. λόγω της αναστολής των πτήσεων. Αυτή η είδηση έρχεται σε αντίθεση με την επικρατούσα άποψη ότι τα προϊόντα ένδυσης μεταφέρονται μόνο μέσω θαλάσσης.
Οι απόψεις προσώπων που δραστηριοποιούνται στο χώρο του ενδύματος
Σε συζητήσεις με διάφορους εμπλεκόμενους στο εμπορικό κύκλωμα ετοίμου ενδύματος, μεταξύ των οποίων μέτοχοι και στελέχη βιομηχανιών, μια εταιρία ενδυμάτων, μια εταιρία παγκόσμιων μεταφορών, και ακαδημαϊκοί, εμφανίζονται ενδιαφέρουσες αντικρουόμενες απόψεις.
Σύμφωνα με την άποψη των μεταφορικών εταιριών, η αναλογία των εμπορευμάτων που μεταφέρονται από αέρα ή θάλασσα εμφανίζει διακύμανση από μήνα σε μήνα. Για παράδειγμα, η ανάγκη να παραδοθούν νέοι οδηγοί (σχέδια) στην αρχή της σεζόν συχνά επιβάλλει αλλαγές στον τρόπο μεταφοράς. Η ερωτώμενη εταιρία ρουχισμού αναφέρει οτι το 95% των παραγόμενων αγαθών μεταφέρεται μέσω θαλάσσης και το υπόλοιπο 5% μέσω αέρα. Τα ρούχα μπορούν να μεταφέρονται με τη μέθοδο “Full Container Load” (FLC), όπου οι πελάτες διακανονίζουν τη μεταφορά γεμάτων containers -τύπου 20ft (6,06m) ή 40ft (12,19m)- με αποκλειστικά δικά τους προϊόντα, ή με τη μέθοδο “Less than Container Load” (LCL), όπου οι εταιρίες μεταφοράς γεμίζουν τα containers με διαφορετικά προϊόντα από διαφορετικούς πελάτες. Όταν τα ενδύματα μεταφέρονται μέσω της θάλασσας η χρέωση των εμπορευμάτων γίνεται με βάση τον όγκο και όχι το βάρος τους, διότι τα ρούχα είναι ογκώδη και ελαφριά.
Η σύγκριση του κόστους μεταφοράς μέσω θάλασσας με αυτό μέσω αέρα παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον. Ένα φορτίο 1500kg που μεταφέρεται από το Μπαγκλαντές στο Ηνωμένο Βασίλειο με εμπορικά πλοία έχει μέγιστο χρόνο μεταφοράς 50 ημέρες και κόστος 1300£, ενώ μέσω αέρα έχει μέγιστο χρόνο μεταφοράς 12 ημέρες και κόστος 4300£. Η ερωτώμενη εταιρία ενδυμάτων αναφέρει οτι το κόστος μεταφοράς μέσω αέρα μπορεί να είναι έως και επτά φορές μεγαλύτερο σε σχέση με τη μεταφορά μέσω θαλάσσης, αλλά αυτό εξαρτάται από τη συμφωνία που έχει γίνει με τη μεταφορική εταιρία.
Το χρονοδιάγραμμα είναι ένας άλλος σημαντικός παράγοντας που πρέπει να ληφθεί υπόψη. Μια εταιρία δεν θα πρέπει να υπολογίζει μόνο το χρόνο μεταφοράς αλλά και το χρόνο που απαιτείται ώστε τα προϊόντα να εκτελωνιστούν. Για παράδειγμα, η μεταφορά ρούχων από το Hong Kong στο Ηνωμένο Βασίλειο απαιτεί, σύμφωνα με τη μεταφορική εταιρία, 4 ημέρες μέσω αέρα και 30 ημέρες μέσω θαλάσσης, παρόλα αυτά η εταιρία ενδυμάτων θα πρέπει να υπολογίσει για την ολοκλήρωση όλων των διαδικασιών δυο ή πέντε εβδομάδες αντίστοιχα. Παρατηρούμε ότι ο χρόνος εκτελωνισμού επηρεάζει σημαντικά τον συνολικό χρόνο παράδοσης των προϊόντων. Για αυτό τον λόγο όταν μεταφέρονται υφάσματα ή ενδύματα είναι σημαντικό μαζί με το χρόνο μεταφοράς να υπολογίζεται και ο χρόνος εκτελωνισμού τους.
Η εταιρία μεταφορών που ρωτήθηκε, υποστηρίζει ότι οι μεγάλες εμπορικές εταιρίες θα πρέπει να συνεργάζονται με συγκεκριμένα πρακτορεία που μπορούν να καλυψουν τη μεταφορά μεγάλου όγκου ενδυμάτων σε κρεμάστρες, τόσο μέσω θαλάσης όσο και μέσω αέρα. Η εμπορική εταιρία θα πρέπει να διαθέτει στο πρακτορείο λίστα με όλες τις παραγγελίες, το χρονοδιάγραμμα και τις προθεσμίες, ενώ το πρακτορείο θα πρέπει να οργανώνει τον τρόπο μεταφοράς του φορτίου είτε από αέρα είτε από θάλασσα. Επίσης ανέφερε οτι έχει πελάτες που προτιμούν μόνο την αεροπορική μεταφορά για να στέλνουν κάθε εβδομάδα φορτία φθηνών υποδημάτων, πράγμα που αποδεικνύει ότι η αξία των προϊόντων δεν επηρεάζει την επιλογή του μεταφορικού μέσου. Ο λόγος για τον οποίον πολλές εταιρίες επιλέγουν τις αεροπορικές μεταφορές παρά το πολλαπλάσιο κόστος τους, δεν είναι άλλος από τις πολύ υψηλές χρηματικές ρήτρες που είναι αναγκασμένες να πληρώνουν σε περίπτωση καθυστέρησης παράδοσης μιας παραγγελίας. Π κίνδυνος απρόβλεπτων καθυστερήσεων σε μια εφοδιαστική αλυσίδα, ωθεί τις εταιρίες στην επιλογή των αερομεταφορών ως λύση μείωσης του ρίσκου.
Συνεντεύξεις που έγιναν στα πλαίσια της έρευνας ενός διδακτορικού προγράμματος στο οποίο συμμετείχαν 12 μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, με υψηλή βιωσιμότητα και ισχυρά περιβαλλοντικά και κοινωνικά διαπιστευτήρια, έδωσαν σημαντικές πληροφορίες. Καμία από τις συμμετέχουσες στην έρευνα εταιρία δεν δήλωσε ικανοποιημένη από τη χρήση της αερομεταφοράς, αφού σε πολλές περιπτώσεις το κέρδος εξανεμίζεται. Παρόλα αυτά την αντιμετωπίζουν σαν αναγκαστική επιλογή αφού θεωρούν ότι η καθυστερημένη παράδοση είναι αντιεπαγγελματική και βλάπτει τους δείκτες πώλησεων και τη φήμη της εταιρίας. Σε μία μάλιστα από τις επιχείρησεις που συμμετείχε στην έρευνα και η οποία παράγει όλα τα προϊόντα της στο Ηνωμένο βασίλειο, θεωρούν την αερομεταφορά ως τη μόνη βιώσιμη επιλογή για τη μεταφορά των προϊόντων σε πελάτες του εξωτερικού. Μια άλλη εταιρεία του Ηνωμένου Βασιλείου που παράγει τα προϊόντα της στην Ινδία, θεωρεί την αερομεταφορά ως τη μόνη λύση ώστε να προλαβαίνει τα χρονικά περιθώρια που θέτουν οι πελάτες. Εξαιτίας των διακυμάνσεων στη ζήτηση των πελατών, είναι αδύνατον να παράγουν τις ζητούμενες ποσότητες στο διαθέσιμο χρόνο ώστε η μεταφορά του φορτίου να μπορεί να πραγματοποιείται μέσω θαλάσσης.
Σχέση αξίας εμπορευμάτων και τρόπου μεταφοράς
Ένα από τα ενδιαφέροντα θέματα που ανέδειξε η μελέτη, είναι το εάν υπάρχει συσχετισμός της αξίας των εμπορευμάτων με την επιλογή για θαλάσσια ή αεροπορική μεταφορά. Αυτό είναι εύκολο να ελεγχθεί καθώς οι εταιρίες είναι υποχρεωμένες να αναφέρουν κάθε φορά την αξία των μεταφερόμενων αγαθών. Λογικό θα ήταν να υποθέσουμε ότι οι αερομεταφορές χρησιμοποιούνται για προϊόντα υψηλής αξίας. Παρόλα αυτά, από τη στιγμή που προκύπτει η ανάγκη συντονισμού και γρήγορης μεταφοράς εντός της εφοδιαστικής αλυσίδας, η αξία των εμπορευμάτων παύει να παίζει ρόλο. Πολλοί παραγωγοί που συνήθως μεταφέρουν προϊόντα χαμηλής αξίας αλλά σε μεγάλο όγκο, θεωρούν την αερομεταφορά μια ανεκτή και βιώσιμη επιλογή, στην οποία καταφεύγουν για να πετύχουν τους χρόνους παράδοσης που «επιβάλλει» η αγορά.
Μεταφορές και Αειφόρος Ανάπτυξη
Από την πλευρά της «αειφόρου ανάπτυξης» υπάρχει πάντα το κρίσιμο θέμα της απόστασης που πρέπει να διανύουν τα αγαθά από τον τόπο παραγωγής μέχρι το σημείο λιανικής πώλησης. Μια προσπάθεια για τον έλεγχο του «ενεργειακού αποτυπώματος» γίνεται μέσω του «Eco Index» και του «Δείκτη Μεταφοράς» (Transportation indicator). Ο «Δείκτης Μεταφοράς» δημιουργήθηκε με τη συνεργασία κατασκευαστών ενδυμάτων των Η.Π.Α. και της Ε.Ε., και βασίζεται σε μία κλίμακα βαθμολόγησης αναλόγως των χιλιομέτρων που διανύονται:
-1 βαθμός για απόσταση >10000 Χλμ.
0 βαθμοί για απόσταση 5,000 Χλμ. έως 9,999 Χλμ.
1 βαθμός για απόσταση 2,500 Χλμ. έως 4,999 Χλμ.
2 βαθμοί για απόσταση 500 Χλμ. έως 2,499 Χλμ.
3 βαθμοί για απόσταση < 499 Χλμ.
Αν και η βαθμολόγηση αυτή δεν επηρεάζει ουσιαστικά την υπάρχουσα κατάσταση, παρόλα αυτά ίσως στο μέλλον ευαισθητοποιήσει περισσότερο την αγοραστική συμπεριφορά και αλλάξει τον τρόπο που λαμβάνονται οι αποφάσεις στην εφοδιαστική αλυσίδα, ώστε να μειωθεί η περιβαλλοντική επιβάρυνση.
Ένα σχετικό και πολύ κρίσιμο θέμα από την πλευρά της αειφόρου ανάπτυξης είναι ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των κοντέϊνερς που μεταφέρουν προϊόντα από την Άπω Ανατολή σε Ευρώπη και Αμερική, επιστρέφουν πίσω άδεια. Αυτό εγείρει σοβαρούς προβληματισμούς σχετικά με την αποτελεσματικότητα της διαχείρισης των πόρων στο υφιστάμενο παγκόσμιο σύστημα εφοδιασμού.
Τέλος η πιθανότητα να μειωθεί κι άλλο το κόστος της εναέριας μεταφοράς, ενέχει τον κίνδυνο να την κάνει ακόμη πιο βιώσιμη κι ελκυστική επιλογή, αυξάνοντας κατακόρυφα την περιβαλλοντική επιβάρυνση.